Steun je lokale boekhandel via twitter #steunjeboekwinkel

Op dit ogenblik worden in Nederland flink wat steunbetuigingen aan de lokale boekhandel gelanceerd via twitter. De gemeenschappelijke hashtag is #steunjeboekwinkel.
Wiebe De Jaeger (uitgeverij Eburon) bracht deze rage aan het licht op zijn blog 
De actie werd in gang gezet door Pieter Offermans (@StoriesGuy op twitter).
Op zijn blog schreef hij het volgende:
"Pakjesavond en kerst komen eraan. In mijn geval betekent dat: boeken kopen. Zoals velen van jullie heb ik veel van mijn lectuur de afgelopen jaren online aangeschaft. Lekker makkelijk, vond ik. Maar daarmee begonnen wel de boekwinkels uit het straatbeeld te verdwijnen. Oeps! Dat was niet de bedoeling. Ik voel me juist zo welkom in de boekwinkel. Ik word er vriendelijk geholpen en krijg altijd goed advies. Ik kan er rustig rondneuzen en even de drukte van de stad ontvluchten. Het zou een ramp zijn als dat voorgoed verdwijnt."

Zijn oproep om via de hashtag #steunjeboekwinkel je lokale boekhandel in het zonnetje te zetten werd door verschillende mensen opgepikt, o.a. een aantal bekende auteurs.
Waarom zouden we in Vlaanderen niet meedoen en de vele voordelen van de lokale boekhandel in de verf zetten. Twitteraars aller landen: geef je mening over je lokale boekhandel via #steunjeboekwinkel.

De aantrekkingskracht van een breed aanbod

"De Boekenbeurs 2012 overtreft alle verwachtingen". Dat meldt Boek.be op haar website . Het is inderdaad opmerkelijk dat in tijden van economische crisis de Boekenbeurs een groot succes is geworden. Niet alleen het aantal bezoekers ligt boven de verwachtingen. Ook de boekenverkoop is gestegen ten opzichte van 2011. De laatste dagen van de Boekenbeurs ben ik mijn oor te luisteren gaan leggen bij een aantal uitgevers en standhouders om te horen wat zij hierover denken. Een van de punten die heel wat uitgevers signaleren is het feit dat er zeer breed werd ingekocht. Niet alleen de bestsellers gingen vlotjes over de toonbank. Ook heel wat titels waarvan weinig werd verwacht, deden het goed. Je komt daarmee snel bij het punt dat het publiek wellicht op de Boekenbeurs boeken vindt die het vandaag niet (meer) in de boekhandel terugvindt. Het is een feit dat omwille van de onzekere verkoop heel wat boekhandels minder titels inkopen. Er wordt ook steeds meer en meer ingezet op de bestsellers in de hoop op die manier de verkoop aan te zwengelen. Een logische evolutie. Maar misschien is "out of the box denken" hier toch op zijn plaats. Dat uitgerekend hierdoor de boekenliefhebber op de Boekenbeurs kennis maakt met boeken die men anders niet vindt, is toch wel opmerkelijk. Misschien kunnen uitgevers en boekverkopers hier creatief op inspelen. Een standhouder merkte bijvoorbeeld op dat een hele muur met de reeks ".... for dummies" erg succesvol was, boeken die maar sporadisch de weg vinden naar de boekhandel. Misschien zou een boekhandel hetzelfde kunnen doen en gedurende een maand een muur vrijmaken voor een brede selectie van "... for dummies". Mits goede afspraken met uitgevers kan dit wel eens verrassende resultaten opleveren. Zo zijn er wellicht nog tal van initiatieven met specifieke reeksen of genres te bedenken waarbij men tijdelijk een nieuwe selectie in de boekhandel kan plaatsen, waardoor de boekenliefhebber nieuwe dingen kan ontdekken. Het hoeft niet persé tot een hogere voorraad te leiden. De uitgevers hebben er geen belang bij dat hun boeken in een magazijn ligt te bestoffen. Uitgeverij Lemniscaat heeft in Nederland reeds een initiatief genomen. Waarom zitten uitgevers en boekverkopers niet meer samen om creatieve initiatieven in deze richting te bedenken? Het fenomeen verdient alvast de aandacht want het is een opvallende trend geweest op de Boekenbeurs.

Hoe ziet de Boekenbeurs er uit in 2022?

Ik kreeg onlangs een telefoontje van een journalist van De Tijd met de vraag: hoe zou de Boekenbeurs er uit zien in 2022? Zal er überhaupt nog behoefte zijn aan een evenement als de Boekenbeurs?

Het is natuurlijk moeilijk om ver vooruit te kijken. Een glazen bol is niet echt betrouwbaar. Wie weet welke technologische ontwikkelingen er zich voordoen binnen 5, 6 jaar? Maar ik vond de vraag zo uitdagend dat ik er dieper wil op ingaan op deze plek.

Eerst en vooral moeten we toegeven: de boekensector is niet de meest vooruitstrevende sector in de wereld. Grootse ontwikkelingen voltrekken zich meestal eerst buiten het traditionele boekbedrijf om daarna in meerdere of mindere mate te worden opgepikt. Ook de Vlaamse lezer is eerder conservatief. Denken we maar aan de verkoop via internet die in het buitenland sneller ingeburgerd geraakte dan bij ons.

Ik durf dan ook met een vrij grote zekerheid poneren dat het papieren boek binnen 10 jaar nog altijd het centrale gegeven zal zijn op de Boekenbeurs 2022. In 2002 was de Boekenbeurs ook niet fundamenteel anders dan deze in 2012.

En toch zal de Boekenbeurs er totaal anders uitzien. Alleen al omdat in 2015 Antwerp Expo gaat verbouwen en meer mogelijk wordt. Rond de papieren boeken zullen er veel meer digitale toepassingen worden aangeboden. Audiovisuele middelen zullen meer en meer hun intrede doen om de boeken te promoten.

Centraal gegeven wordt m.i. beleving. De wensen en de interesses van de lezer zullen nog meer centraal komen te staan. De opdeling van de stands per uitgever zal tegen dan zijn langste tijd hebben gekend. Eilanden volgens een thematische indeling lijken mij de toekomst. Want een lezer komt niet naar de Beurs voor een uitgeverij (hoe graag de uitgever ook communiceert met zijn lezer)  maar voor een thema, voor een auteur, voor een ervaring, de moeite waard om zich te verplaatsen. Technieken zoals NFC (near field communication) zullen in de smartphones geïntegreerd zijn, zodat betaling aan een centrale terminal piece of cake wordt.

Bezoekers zullen hun interesses kunnen opgeven in hun smartphone en via het semantische web zullen zij op hun smartphone een parcours  gepresenteerd krijgen langs de thematische eilanden die hen interesseren.  Je gsm brengt je automatisch naar de plek waar je favoriete auteur aan het signeren is. Binnen 10 jaar is Google Glasses wellicht ingeburgerd. Als je wilt, krijg je op je bril informatie over jouw favoriete thema's, auteurs enz... Je Google Glasses biedt je op elke plek informatie over boeken en auteurs die aanwezig zijn.

Een andere ontwikkeling die ik voorzie is interactief papier. Nu wordt er al geëxperimenteerd met speciale inkt die wanneer die aan licht wordt blootgesteld, klank en beeld produceert. Het papieren boek wordt hiermee zelf 'enhaunched' en concurrent van het beeldscherm.

Via touchtables zal je kunnen grasduinen in een digitale kiosk. Je hoeft je tablet maar op de kiosk te leggen en je schuift het digitale boek zo op je reader. Boeken zullen tal van varianten kennen: een papieren versie, een interactieve, een game, een televisiereeks...  Uitgevers en andere mediabedrijven zullen hun krachten bundelen om al deze vormen samen te presenteren, samen met de creatieve bedenkers ervan ( o.a. de auteurs, de illustratoren enz...) om de lezer in vervoering te brengen.

Naast de digitale beweging zal er wellicht ook een tegenbeweging ontstaan. Evoluties voltrekken zich nooit in één enkele richting. Naast het koele digitale zal het tastbare, het voelbare, het ruikbare ook aan belang toenemen bij een groeiende groep mensen. Boekbeleving zal ook meer en meer in een zintuiglijke richting evolueren. Boeken stralen rust uit en in een drukke wereld zullen heel wat mensen het papieren boek opzoeken om die rust terug te vinden. En zoals stress en rust naast mekaar bestaan, zal het zintuiglijk genot van (papieren) boeken ook naast digitale boeken blijven bestaan.

Neen, ik verwacht niet dat de Boekenbeurs aan aantrekkingskracht zal verliezen. Als de organisatoren verder volop de kaart van de beleving trekken zoals ze nu bezig zijn en er voor zorgen dat de Beurs hip blijft en de moeite waard is om interessante dingen te ontdekken, auteurs te ontmoeten en te ontdekken via de nieuwste technologieën, zullen lezers het nog altijd de moeite vinden om zich te verplaatsen.

Is minder boeken uitgeven de oplossing voor het boekenvak?

De Morgen pakt vandaag op de voorpagina uit met de titel "Vlaamse uitgevers pleiten voor veel minder boeken". De nieuwe directeuren van WPG Uitgevers België, Peter Quaghebeur en Erwin Provoost, vinden dat er te veel boeken worden uitgegeven in België. Op het e-reading event in Gent vorige week was dit reeds één van de punten die Peter Quaghebeur naar voren schoof. 
Met deze blog wil ik verder ingaan op deze problematiek.

De cijfers

In Vlaanderen werden in 2011 11.800 nieuwe isbn's uitgereikt. Maar in dit cijfer zitten zowel de educatieve, wetenschappelijke als algemene boeken. Ook doctoraatthesissen, e-boeken en de regionale of persoonlijke publicaties vallen daaronder. Niet al deze publicaties zijn bedoeld om te verkopen in de boekhandel. Veel van deze publicaties hebben maar een beperkt doelpubliek, richten zich naar een bepaalde niche of  zijn gedrukt op een zeer beperkte oplage.
In Nederland worden er jaarlijks +/- 20.000 nieuwe isbn's uitgereikt. Maar ook daar zitten heel wat educatieve en wetenschappelijke boeken bij.
Jaarlijks komen er dus iets meer dan 30.000 nieuwe titels uit, waarvan er ongeveer 20.000 voor de algemene consumentenmarkt. (zie 2 onderaan) Gezien boeken meestal meer dan één jaar leverbaar blijven, is het algemene aanbod van boeken zeer breed. In de eerste helft van 2012 werden er volgens GfK van +/- 155.000 titels minstens één exemplaar verkocht. Het aantal Nederlandstalige boeken dat op de reguliere markt verkrijgbaar is, en min of meer kopers vindt, wordt geraamd op 70 à 80.000 verschillende titels. Dat is natuurlijk nog altijd zeer veel, rekening houdend met het feit dat bijvoorbeeld Standaard Boekhandel, die ongeveer 50 procent van de markt heeft, jaarlijks ongeveer 5.000 à 6.000 verschillende titels inkoopt. Maar naast Standaard Boekhandel zijn er ook nog andere winkels, speciaalzaken en nichespelers, die een ander assortiment voeren.

Merchants of culture

Er zijn nogal wat cultuurpessimisten die waarschuwen voor de toenemende commercialisering van het boekenvak en vrezen dat door de race naar succes het boekenaanbod aan diversiteit verliest. André Schiffrin, de bekende Amerikaanse uitgever van o.a. Pantheon en The New Press waarschuwt voor deze ontwikkeling in zijn boek "De boekenbusiness: hoe het grote geld het boekenvak en het lezen heeft veranderd".

De Britse professor John B. Thomson (1) volgt Schiffrin niet in zijn analyse in zijn zeer boeiend boek Merchants of culture waarin hij een analyse van het actuele boekenvak in de US en de UK maakt. In zijn studie merkt hij op dat de voorbije jaren de diversiteit in het boekenaanbod vrij stabiel is gebleven. Maar hij ziet wel een belangrijk ander probleem, nl. "bestselleritis". Het aandeel van de top 10 titels in de totale boekenverkoop groeit jaar na jaar in de Angelsaksische wereld. De kloof tussen de oplages van de beststellers en de oplages van de titels daaronder wordt steeds groter. GfK stipte recent een gelijkaardige ontwikkeling aan in de Vlaamse boekenmarkt. In augustus 2012 was het aantal verkochte exemplaren in de top 10 drie maal zo groot als in dezelfde periode van 2011. Thomson ziet het als de belangrijkste uitdaging voor het boekenvak als creatieve industrie om deze tendens om te buigen. Hij ziet een samenspel van heel wat factoren. Enerzijds zijn de uitgevers steeds op zoek naar dè bestsellers. Ook de media willen voornamelijk focussen op de bestseller. En via de social media gaan steeds meer mensen zich baseren op wat hun vrienden lezen om ook het boek te kopen. Gevolg: de rush naar de goedlopende titels wordt steeds groter. Hoe je dit kan ombuigen is niet direct het onderwerp van Merchants of Culture, maar het lijkt ons wel een belangrijke uitdaging voor het boekenvak als geheel. Dat individuele uitgevers er vooral voor willen zorgen dat zo weinig mogelijk boeken verlieslatend zijn, lijkt me logisch. Maar het bredere plaatje is ook erg belangrijk.

Te hoge stocks

Een ander gegeven is wat Geert Joris schetst in hetzelfde artikel in De Morgen. Hij legt vooral de klemtoon op het feit dat er te veel onverkochte exemplaren in de magazijnen blijven liggen en daarna moeten vernietigd worden of aan dumpingprijzen in de markt worden gezet. De huidige technieken van printing on demand, de mogelijkheden om stocks goed op te volgen, samenwerking tussen retailers en uitgevers in het bepalen van de oplagen enz... Het zijn allemaal wegen die de stocks naar beneden kunnen krijgen.
Dit is een belangrijke uitdaging voor het boekenvak in zijn geheel.

(1) John B. Thomson zal op 22 maart 2013 de Leerstoel Boek.be aan de Universiteit Antwerpen verzorgen. We kijken reeds uit naar zijn referaat.

(2) In 2011 verschenen in totaal 35.926 verschillende boeken, waarvan 21.266 A (Algemene)-boeken, 7.799 S (School)-Boeken en 4.827 W (Wetenschappelijke)-Boeken. Overige was goed voor 2.034 boeken.

Boek en tv komen steeds dichter bij mekaar

Boek, tv en film krijgen steeds meer raakpunten. Dat merken we op diverse vlakken. In 2011 waren niet minder dan 4 titels van de meest verkochte boeken het resultaat van een tv-programma. The Hunger Games en de Twilight reeks tonen dit ook aan op internationaal vlak. In de VS organiseert Mike Shatzkin in oktober de "Movie/TV to book" conference in Hollywood. Vorig jaar organiseerde Boek.be onder grote belangstelling een speeddating tussen uitgevers en filmproducenten. Ondertussen zijn twee managers uit de film- en tv-wereld aan het hoofd gekomen van de grootste Vlaamse uitgeverij, WPG België (o.a Standaard uitgeverij). Lisbeth Imbo gaat voor het nieuwe productiehuis van uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts een documentaire maken over Leo Tindemans. Wellicht ook met een boek als co-product. De verwevenheid tussen de verschillende informatie en entertainmentkanalen zal de komende jaren nog veel sterker worden. Daarom plant Boek.be ook in het najaar een pitch moment waarbij uitgevers, filmproducenten, tv-makers en gaming industrie mekaar kunnen ontmoeten en plannen en ideeën kunnen uitwisselen. Op een iets kleinere schaal dan in Hollywood, maar met hetzelfde doel voor ogen: de toekomst van de boekensector verbreden en in verbinding brengen met andere creatieve sectoren die hetzelfde publiek aanspreken.

Intrigerende kijk van een muziekman op de boekensector

De Staat van het Boek in Antwerpen (op 23 april 2012) sloot af met een boeiende kijk van een buitenstaander op de boekensector. Dirk De Clippeleir, huidig directeur van het muziekcentrum Ancienne Belgique in Brussel was jarenlang actief in de platenindustrie, o.a. bij EMI. Hij kijkt terug op de transformatie die de muzieksector heeft ondergaan en trekt daar elf lessen uit. De integrale tekst van zijn toespraak kunt u hier lezen: http://www.staatvanhetboek.be/vlaanderen2012/documenten/debuitenspiegel.pdf
Wat opvalt is de ongelooflijke parallellen die men kan trekken tussen wat er in de muzieksector is gebeurd en wat we nu zien gebeuren in de boekensector. Ik hoor al direct mensen rechtstaan en zeggen: 'Maar het boek is iets totaal anders dan muziek of een cd-doosje.' En dat is waar. Maar laten we toch niet de kop in het zand steken en doen alsof er niets aan de hand is.
Ik wil hier niet op elke les ingaan, maar enkele verdienen toch wel extra aandacht:
* Beschermen wat je hebt is een slechte strategie
Als we zien hoe de boekensector ontzettend traag reageert op het ontwikkelen van een huurmodel (inbegrepen het uitleenmodel voor bibliotheken) van digitale content, dan is dat hoofdzakelijk ingegeven door een beschermreflex. Men vergeet dat dit heel veel opportuniteiten biedt: nieuwe lezers aantrekken, promotie voor boeken, mensen uit de piraterij omgeving terugwinnen enz... Nu pas beweegt er wat in Nederland omdat vanuit de politiek de nodige druk wordt gezet. Het zou beter zijn voor de boekensector om sneller op dergelijke modellen in te spelen.
* Wring je trouwste bondgenoten niet de nek om
De muzieksector heeft de onafhankelijke platenwinkels uit de markt geprijsd door hogere kortingen te geven aan grootwarenhuizen en andere ketens. Vandaag zien we vaak hetzelfde gebeuren. Onafhankelijke boekhandels krijgen meestal minder korting dan de grotere (branchevreemde) marktkanalen, terwijl zij de belangrijkste bondgenoten zijn van de uitgevers. Zij hebben het vandaag erg moeilijk. Wanneer er heel wat van deze verkooppunten verdwijnen dan verdwijnt het boek voor een belangrijk deel uit het oog van de consument. Onderzoek naar het lees, leen en koopgedrag in Vlaanderen heeft aangetoond dat impulsverkoop erg belangrijk is. Het boek moet dus op vele plaatsen zichtbaar blijven. Een groot aantal winkels (en bibliotheken) waar mensen kennis kunnen maken met boeken is belangrijk voor de uitgevers. Ook al kopen de mensen dan niet in die winkel, vaak hebben ze daar het boek voor het eerst gezien.

Ik zou het rijtje verder kunnen afgaan, maar ik denk dat iedereen die een beetje vertrouwd is met de sector, dat zelf ook kan.

Zou het niet nuttig kunnen zijn om deze tekst massaal te verspreiden in de boekensector? Misschien moeten we de elf lessen inkaderen en in de kantoren van elke uitgeverij ophangen? Dirk De Clippeleir heeft ons in elk geval heel wat stof tot reflectie bezorgd. 

Het belang van metadata kan niet overschat worden

Op 25 april 2012 gaf ik op InCTFormatie in Bussum een presentatie over het belang van metadata in de verkoop van boeken. De presentatie kunt u hier terugvinden: http://www.slideshare.net/Boek.be/presentatie-inctformatie-25042012

In het verleden waren metadata belangrijk voor het doorsturen van orders van boeken, voor het opmaken van facturen en bestelbons in de logistiek enz... Vandaag zijn we dit stadium al lang overstegen. Vandaag is metadata erg belangrijk geworden om boeken te kunnen verkopen. In Vlaanderen loopt bijna 10% van de boekenverkoop via het internet. GfK verwacht dat dit in 2015 zal groeien naar 33%. In Nederland staat men nu reeds op dit punt. Boekhandels zoals Selexyz hebben het moeilijk (gehad) omdat ze niet tijdig dit fenomeen hebben ingezien.
Recent maakte GfK bekend dat zowat 28% van de lezers informatie over boeken opzoekt via het internet. 63% hiervan gaat rechtstreeks naar een webwinkel. Slechts 22% van de lezers zoekt informatie over boeken in de fysieke wereld (de boekhandel, de bibliotheek, kranten, tijdschriften...). Met andere woorden: het overgrote deel van het geïnteresseerde publiek dat op zoek is naar boeken neemt zijn computer of zijn tablet om informatie over een boek op te zoeken. Als je als uitgever dan niet je job hebt gedaan om er voor te zorgen dat jouw boek goed vindbaar is, dan heb je een probleem. De huidige lezer neemt het niet meer dat hij de cover en de flaptekst niet meer online kan vinden. Meer zelfs. De hedendaagse lezer is door internationale websites gewoon dat hij ofwel een leesfragment kan lezen online en/of besprekingen van professionals of andere lezers kan raadplegen. Het boekenvak in Vlaanderen en Nederland moet op dit vlak een inhaalslag leveren.

Het internet wijzigt trouwens ook erg snel. Vandaag zitten we in het tijdperk van het app-internet en benaderen we het web steeds meer en meer via mobiele toestellen. In de nabije toekomst komt het semantische web op ons af. We moeten ons vandaag daarop voorbereiden. Een interessant boek hierover is Pull van David Siegel: zie ook http://thepowerofpull.com/pull/blog . 

Vanuit deze gewijzigde realiteit heeft Meta4Books, deze dochter van Boek.be die zich toelegt op metadatering van boeken, zijn strategie gewijzigd. Ze is volop bezig met de uitbouw van een databaseapplicatie uit die er op gericht is om degelijke, integere en correcte metadata over boeken aan te bieden aan het publiek, via de boekhandel die een webshop wil opzetten. 

Deze uitdaging gaan we aan, samen met Centraal Boekhuis. Hierover is recent een overeenkomst ondertekend waarvan we het belang voor de boekensector niet kunnen overschatten.

Meer informatie over deze plannen vindt u terug in de presentatie waarnaar ik heb verwezen bij het begin van dit artikel. 

Is de toekomst van het boekenvak echt zo somber?

Frank Jaspers, gewezen directeur van uitgeverij Linkeroever gaf vorige zaterdag 7/04/2012 een uitgebreid afscheidsinterview aan Gazet van Antwerpen. Het volledige interview staat niet online, maar een samenvatting kan je hier lezen. 
Wanneer iemand van het kaliber als Frank Jaspers een afscheidsinterview geeft, dan is het nuttig om dat goed te lezen en te bestuderen.   
Uitgeverij Linkeroever is in zwaar weer terecht gekomen en heeft niettegenstaande een aantal beststellers behoorlijk moeten afslanken. Frank Jaspers schetst dan ook een vrij somber beeld van het boekenvak.
"Jeroen Meus heeft in zijn eentje de cijfers van 2011 rechtgetrokken. Als hij volgend jaar geen boek meer uitgeeft, krijgt heel de sector klappen. We zitten met een vertekend beeld. Een onterechte hoerastemming. Daar wil ik op wijzen in dit interview."
Jaspers heeft ten dele gelijk: er zijn niet echt veel redenen voor een hoerastemming. Maar ik denk niet dat er veel mensen in het boekenvak elke dag met een hoeragevoel opstaan. Het lijkt me wel overtrokken om te zeggen dat de hele sector klappen krijgt als Jeroen Meus geen boeken meer uitgeeft. Het is in de eerste plaats de uitgever van Jeroen Meus die het verschil zal voelen. Maar als je de algemene cijfers in Vlaanderen bekijkt en deze vergelijkt met Nederland, dan is er ook geen redenen om in een paniekstemming te vervallen.
Dat Uitgeverij Linkeroever niettegenstaande een aantal succestitels (o.a. Goe Gebakken van Sofie Dumon) het lastig heeft gekregen, lijkt me niet van toepassing op alle uitgeverijen. Als men maar één euro bruto over houdt op een boek van 20€, heeft men dan niet te veel toegegeven aan de tv-zender en het productiehuis? 5% brutomarge op een boek voor een uitgever, dat is inderdaad onleefbaar. Promotiekosten e.d. alleen al bedragen gemiddeld +/- 6% van de verkoopprijs van een boek.
Frank Jaspers stelt vast dat in de top 20 van 2011 11 boeken staan (strips, kookboeken...) die niets met literatuur te maken hebben. Nu, dat is in Vlaanderen geen nieuw gegeven. Vijf jaar geleden, in 2007, waren er slechts 7 boeken in de top 20 die iets met literatuur te maken hadden. Enkel in 2009 was dit enigszins anders, met 15 'literaire' boeken in de top 20. Maar dat was volop in op het hoogtepunt van Stieg Larsson, Stephenie Meyer en Geronimo Stilton.
Jaspers geeft wel een aantal belangrijke punten aan: "Ik verwacht dat productiehuizen en tv-zenders voor uitgeverij gaan spelen." Dit merken we inderdaad: VTM Books bestaat al een paar jaar en wellicht volgen er nog. In de VS waarschuwen een aantal grote uitgevers ook al enkele jaren voor het gevaar dat de TV-zenders het uitgavebeleid voor een belangrijk deel gaan bepalen. Uitgevers moeten zich inderdaad goed beraden over het antwoord dat ze hierop kunnen geven. Borgerhoff en Lamberigts hebben een eigen productiehuis opgericht en zoeken de oplossing in die richting. Of het de juiste weg is, zal moeten blijken, maar ze nemen in elk geval een initiatief en dat verdient respect.
Op het eind van het interview haalt Frank Jaspers ook nog twee andere pijnpunten aan voor het boekenvak.
Eerst en vooral het retourrecht, waardoor de uitgever borg staat voor het volledige commerciële risico van een titel. Dat dit retourrecht aan hervorming toe is, lijkt me met de huidige marktontwikkelingen vrij evident. Zeker voor de grote retailpartijen die quasi integraal retourrecht hebben bij alle uitgevers. Dat kleinere boekhandels een stuk retourrecht krijgen, lijkt me eerder logisch als ondersteuning van hun onder druk staande verkooppunt dan het integrale retourrecht voor grote ketens.
Jaspers stipt ook aan dat een boek de afgelopen twintig jaar niet duurder is geworden, terwijl de meeste producten wel duurder zijn geworden. "Mensen willen gewoon niet meer dan 20 euro betalen voor een boek". Deze psychologische grens zet het rendement van de meeste uitgevers inderdaad op een belangrijke manier onder druk. Boek.be heeft een onderzoeksopdracht uitgeschreven om de prijsvorming van een boek te onderzoeken en na te gaan hoe de prijs van een boek in Vlaanderen en Nederland zich verhoudt ten opzichte van andere landen met een grotere bevolking en dus hogere oplages. Benieuwd naar de uitkomst van het onderzoek.
Dat het boekenvak in Vlaanderen een aantal moeilijke jaren tegemoet gaat, lijkt me vrij duidelijk.
Maar het Vlaamse boekenvak is de voorbije jaren erg creatief omgesprongen met de uitdagingen. Waarom zou dit de komende jaren anders zijn? Het geloof in het boek als belangrijkste bron van informatie en cultuur drijft heel veel mensen in dit vak en dat stemt hoopvol. 
 

Ook de aanbodzijde is belangrijk om te plussen

De laatste week van maart (week 13) is voor het eerst in 2012 de boekenverkoop in Vlaanderen met een positief cijfer afgesloten. Terwijl de weken voordien de boekenverkoop met +/- 10% daalde, is die week de verkoop gestegen met 12%. Een opmerkelijk feit dat best wat aandacht verdient want eenzelfde tendens merk je niet in Nederland.
Als je de verkoopcijfers in detail gaat bekijken, dan merk je dat er drie genres zijn die in positieve zin opvallen.
1. De kinderboeken.
Dit is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de succesvolle reeks rond "De Hongerspelen" van Suzanne Collins. In maart is de film in roulatie gekomen en dat heeft ook de boekenverkoop een enorme boost gegeven. Deze trilogie wordt een beetje vergeleken met de succesvolle Twilight-reeks van Stephanie Meijer en trekt vooral jonge adolescente meisjes aan. Een publiek dat niet zo snel naar boeken grijpt, maar sinds Stephanie Meijer en de Twilight Zone meer en meer aan het lezen is geslagen.
2. De literatuur
De literaire lente heeft in Vlaanderen heel wat aandacht getrokken. Het geschenkboek van Tom Lanoye heeft heel veel aandacht gekregen in de media en dat heeft zijn effect op de boekenverkoop niet gemist. De laatste week van de Literaire Lente was Tom Lanoye trouwens veelvuldig op bezoek in de boekhandel. In 2011 startte de Literaire Lente pas in april, terwijl deze promotiecampagne dit jaar reeds in maart de aandacht trok. We hopen hier de komende dagen meer en gedetailleerder informatie over te kunnen geven.
3. Dagelijkse kost 3
Het was alsof heel kokend Vlaanderen zat te wachten op het nieuwe boek van de succesvolle tv-kok Jeroen Meus. Het derde boek is nog maar pas uit en de verkoop van de kookboeken rijst opnieuw de pan uit. De recordoplage van 200.000 zal nog niet over de toonbank zijn gegaan, maar dat het boek hoog scoort is duidelijk uit de verkoopcijfers op te maken.

Misschien is het een beetje te vroeg om nu reeds conclusies te trekken uit de verkoopcijfers van één week. Toch valt het mij op het succes van de boekenverkoop langs twee zijden moet bekeken worden: de aanbodzijde en de afnamekant. Dat de boekenverkoop begin 2012 daalde heeft zeker te maken met de algehele crisissfeer die Europa overspoelt. De consument is onzeker en houdt de vinger op de knip.
Maar anderzijds is het misschien ook zo dat het aanbod niet voldoende inspeelde op de zwevende consument. De echte boekenliefhebber die vindt meestal zijn weg wel naar de boekhandel en blijft heus wel boeken kopen. Maar de minder frequente lezer en de boekenkoper die het echt moet hebben van de aandacht voor boeken in de media die heeft nood aan een aantal toppers die in de kijker springen. In de eerste maanden van 2012 hebben we gemerkt dat het aandeel van de top 100 fors was gedaald, van 15 tot 12% van de totale boekenverkoop. Er was dus niet alleen een probleem bij de voorzichtige consument. De minder frequente boekenkoper werd blijkbaar onvoldoende getriggerd om zijn boekenkast aan te vullen.
Door een combinatie van een promotiecampagne, een succesvolle film en een nieuwe topper onder de koopboeken lijkt het alsof de boekenverkoop zijn tweede adem heeft teruggevonden.

Een andere conclusie die je kan trekken is dat de boekenverkoop erg afhankelijk is van de media: een film, een kookprogramma, media aandacht voor de Literaire Lente.... Zonder de media is het erg moeilijk om het brede publiek te bereiken. Het is geen nieuw gegeven, mmar het wordt toch nog eens beklemtoond door de cijfers.
Of de positieve trend zich doorzet zal de komende weken moeten blijken.

De internationalisering van e-reading nadert met rasse schreden

Ik was eergisteren een van de 300 deelnemers aan het e-reading event in Nederland. Uitermate interessant. Er verschenen al heel wat interessante verslagen (zie o.a. http://www.boekenvak.be/nieuws/verslag-van-het-e-reading-tablet-event ). In deze blog wil ik ingaan op mijn belangrijkste conclusies uit het event.
En die conclusie is dat de internationale spelers met rasse schreden hun weg aan het maken zijn in Vlaanderen en Nederland. Wat Apple kan presenteren op het vlak van e-reading via de iPad is genoegzaam bekend. Dat Amazon marktleider is met de Kindle en in de loop van 2012 de Nederlandstalige markt gaat betreden is ook geen groot geheim voor wie de zaken een beetje volgt. Maar wat Google op het event presenteerde met Google Play is toch wel indrukwekkend. Google play gaat de Android Market vervangen en zal een geïntegreerd aanbod bieden van muziek, films, e-boeken en apps. Het is het antwoord van Google op iTunes en de app-store van Apple. Op dit moment enkel operationeel in de VS, maar binnen enkele maanden ook actief in Europa. Google biedt de mogelijkheid om e-boeken te kopen en op gelijk welk toestel te lezen: op je desktop, je tablet en zelfs op een e-reader (behalve de Amazon Kindle uiteraard). Het betalingssysteem is al even eenvoudig als bij Apple: met 2 kliks heb je betaald. Een sterke propositie. Maar ook de grote internationale speler Kobo (recent opgekocht door Japanse Rakuten) heeft een zeer aantrekkelijk aanbod. Zij verkopen mooie, handige e-readers en gaan daarvoor allianties aan met lokale boekverkopers. In Frankrijk is dat met FNAC, in Nederland met Libris. Of de Libris-boekhandels nog veel e-boeken gaan verkopen betwijfel ik sterk, want éénmaal een Kobo-reader aangeschaft, ga je direct vanop je toestel naar de Kobo-shop en klaar is kees. Kobo zet erg sterk in op het sociale karakter van het lezen, met mogelijkheden tot uitwisseling via Facebook, twitter e.d. Je kan ook zien welke andere mensen hetzelfde boek aan het lezen zijn, je kan je eigen leesstatistiek bekijken enz... Deze statistieken kunnen ze ook terugkoppelen naar de uitgevers, wat natuurlijk marketinggewijs erg interessant is. Leuk is ook dat Kobo heeft berekend hoeveel een gemiddeld uurtje e-reading kost: dat komt ongeveer op € 0,5 per uur. Dat biedt natuurlijk mogelijkheden voor verhuurmodellen en voor Spotify-achtige applicaties binnen Kobo.
Kortom: Google, Amazon, Apple en Kobo, deze vier grote internationale spelers zullen in de loop van 2012 de digitale lezer gaan bewerken met hun aantrekkelijke toestellen en systemen. 
Wat kan de lokale boekhandel hier nog tegen beginnen?
Je moet als boekhandel een totaal andere koers gaan varen. En daarover hield Michaël Van Everdingen van LG Europe een zeer interessante presentatie. De boekhandel moet gaan inzetten op genot. Hij moet de digitale informatie binnentrekken in zijn winkel en deze gebruiken om de klant een groter genot te bieden binnen zijn winkel. Hij moet sterker inzet op zijn lokale binding met de lokale lezer en deze via alle mogelijke kanalen van sociale media tot een fan maken, zodat men eerder zal kiezen voor de lokale boekhandel dan voor de grote internationale spelers. Boekverkopers moeten ook meer cultuurverkopers worden, want de omzet die men gaat verliezen aan de grote jongens, die moet je terugvinden bij andere cultuurproducten. Geen gemakkelijke opgave. Maar vanuit Boek.be zullen we ook deze piste maximaal ondersteunen. De grote spelers proberen te bekampen op hun terrein heeft tot geen zin. Je moet het terrein verleggen naar de lokale community en daarmee je banden versterken als speler in het lokale culturele leven. Op dat terrein heeft de boekhandel nog een toekomst. Wellicht zullen er minder overeind blijven, maar er blijven maar weinig keuzemogelijkheden over.

Hoe belangrijk is het agency model?

Het Amerikaanse ministerie van Justitie heeft Apple en de vijf grootste Amerikaanse uitgevers enkele dagen geleden gemeld dat ze met rechtszaken zouden komen. De bedrijven worden ervan verdacht de prijs van e-boeken kunstmatig verhoogd te hebben. Sindsdien  woedt er een heftig debat in de Verenigde Staten over het agency model dat Apple heeft gesloten met de grootste Amerikaanse uitgevers. De zaak draait om het feit dat uitgevers na de intrede van Apple op de boekenmarkt overgeschakeld zijn op een prijsbeleid waarbij de uitgever de prijs vaststelt en de verkopende partij een deel van de verkoopprijs als marge krijgt. Een model dat in Europa al jaar en dag wordt toegepast. Tot dan toe was het in de VS de praktijk dat de verkopende partij de prijs bepaalde. Dit stelde vooral Amazon in staat om de prijzen laag te houden en zo een groot marktaandeel te verkrijgen. De Amerikaanse overheid vermoedt nu dat deze afspraken tot prijsverhogingen gezamenlijk genomen zijn, waardoor mededingingswetten geschonden zouden zijn. Ook in Europa dreigen sommige autoriteiten met een rechtszaak vanwege precies dezelfde praktijken, meldt ereaders.nl.

Ik denk dat in geval men in Europa men een gelijkaardige aanval zou gaan inzetten vanuit de Europese commissie tegen het agency model, men de basis waarop het ruime en rijke uitgavenbeleid in Europa is gebaseerd, compleet op de helling gaat zetten.

Quasi geen enkele Europese e-boekenwinkel zal de concurrentie nog kunnen aangaan met de grote spelers zoals Amazon, Google en Apple, waardoor het culturele landschap compleet gaat verengen. In dat geval zal het Amerikaanse economische model van de boekensector zich ook in Europa gaan uitrollen. Het is bv. zo dat in de VS, dat vele keren groter is en vele keren meer inwoners heeft, er heel wat minder boekhandels zijn dan in Duitsland. Is het dat wat Europa moet nastreven?

In de long run zullen de grote verliezers, zoals ook Mike Shatzkin aanhaalt in zijn artikel, de auteurs zijn. Zij gaan hun inkomsten drastisch zien dalen. Een studie over het inkomen van de auteur in Vlaanderen heeft vorig jaar al aangetoond dat de situatie van de auteurs alles behalve rooskleurig is. 

Deze kwestie raakt ook aan een grote paradox: hoewel de vrije concurrentie een belangrijke drijfveer is van de vooruitgang, lijdt deze concurrentie onherroepelijk tot monopolievorming. En het monopolie is het slechtste wat de consument kan overkomen. Zo ook is het in het e-boeken landschap. Voor de komst van het agency model voor e-boeken beschikte Amazon over een marktaandeel van 90% van deze markt in de VS, omdat ze maar één objectief voor ogen hielden: marktaandeel veroveren om op die manier op de lange termijn een monopoliepositie te kunnen innemen.

Scott Turow, de voorzitter van de Amerikaanse auteursvereniging geeft het zeer goed aan in zijn blog:

Op twee jaar tijd is het marktaandeel van Amazon gedaald naar 60% in de VS. Klanten profiteren van de verrassend innovatieve e-readers en tablets van Barnes & Noble's. Brick-and-mortar boekhandels beginnen te concurreren door middel van hun partnerschap met Google, zodat de trouwe klanten e-boeken kunnen kopen aan de zelfde prijs als bij Amazon. Self-publishing auteurs hebben hier ook van geprofiteerd, omdat Amazon zijn royalty-tarieven meer dan verdubbeld heeft vanuit het concurrentieoogpunt. Het agency model heeft met andere woorden eerder de concurrentie aangewakkerd en het monopolie afgezwakt dan omgekeerd.

En wat met de lezer? De lezer krijgt lagere prijzen. Maar wat hij niet ziet is wat er niet meer zal zijn, wat niet meer gepubliceerd zal worden. Sommige van de betere boeken zullen niet meer geschreven worden. Moeilijk genres als essays, dieper gravende non-fictie, grote biografieën enz… Zullen zij nog verschijnen?

Ik denk dat we op Europees niveau de rijkdom van onze boekencultuur moeten beschermen. En de verdediging van het agency model lijkt me daar een zeer belangrijk onderdeel van te worden.

Voorlopig zijn er nog geen aanwijzingen dat dit door de Europese commissie echt al op de agenda wordt geplaatst, maar waakzaamheid lijkt me geboden.

Wat telt is online of offline verkoop

Vandaag las ik een interessante blog van Mike Shatzkin.
http://www.idealog.com/blog/libraries-and-publishers-dont-have-symmetrical-interest-in-a-conversation
Hoewel deze blog hoofdzakelijk gaat over de relatie tussen bibliotheken en uitgevers in de digitale wereld, op zich ook een zeer interessant en belangrijk onderwerp, werd mijn aandacht getrokken op een ander element.
Hij schrijft nl. het volgende: "De juiste manier om na te denken over hoe de toekomst wordt vorm gegeven is niet te kijken naar de splitsing tussen ebooks en gedrukte boeken. Dat is misleidend. Waar het om gaat is het onderscheid tussen boeken gekocht in de boekhandel en boeken online gekocht. Boeken online gekocht zijn zowel print als ebooks." Deze benadering zette mij aan het denken en ik denk dat Shatzkin wel eens gelijk zou kunnen hebben. We zien dat in Vlaanderen de online verkoop met 90% is gestegen in 2011. Nu wordt reeds 7% verkocht online. In Nederland is het al meer dan 10%. Als de groei van het e-boek zich doorzet dan kan dat alleen maar toenemen. Sommigen verwachten dat binnen 5 jaar bijna 50% van de boeken (papier en digitaal) online zullen gekocht worden. Dit zal de boekenmarkt behoorlijk door mekaar gooien. De kleine boekhandel zal het erg moeilijk krijgen als hij zich niet op een specifieke niche kan toeleggen. Schaalvergroting is bijna de evidentie zelve. Samenwerking met diverse andere spelers dringt zich op. De boekhandel gaat zwaar moeten inzetten op beleving en op instrumenten om de boekenliefhebber te bewegen de stap naar de winkel te zetten en niet vanuit zijn luie zetel te bestellen. Daarom werkt Boek.be aan een uitgebreid programma van "digital signage", digitale bewegwijzering in de boekhandel. Meer informatie volgt later. 
Maar dit zal niet alleen een effect hebben op de boekhandel. Ook de uitgevers gaan hun business totaal zien veranderen. De verhoudingen tussen de diverse spelers gaat compleet door mekaar worden gegooid. Daarover organiseert Boek.be ism. het Boekenoverleg en de KVB op 23 april 2012 De Staat van het Boek in de Singel in Antwerpen. (Op 24/04 loopt een gelijkaardig programma in Amsterdam)  "Wat is mijn meerwaarde in de keten van de toekomst?" Auteurs, uitgevers, boekverkopers, bibliothecarissen en lezers gaan met mekaar in debat over de toekomst van het boekenvak. Een belangrijke afspraak die je niet mag missen.

De juiste cijfers over de boekenverkoop in januari 2012

De cijfers die GfK vorige week verspreidde voor wat betreft de maand januari 2012 zijn zeer verontrustend en hebben voor behoorlijk wat onrust in het boekenvak gezorgd. Een daling van 23,1% ten opzichte van vorig jaar zou ronduit dramatisch zijn. We hebben een en ander verder uitgezocht en het blijkt, ook volgens GfK dat deze grote terugval voor een belangrijk deel te wijten is aan de “period mapping” die GfK wereldwijd (en dus ook in België) hanteert.

In 2011 begon de maand januari reeds op 27/12/2010. Hierdoor waren er 5 dagen van de eindejaarsverkoop opgenomen in de cijfers van januari 2011.

In 2012 begint de maand januari op 2/01/2012, waardoor er een hele week aan goede verkoopcijfers wegvalt.

Als je die week er toch bijneemt, dan kom je tot iets meer realistische cijfers, zijnde een daling van -5,2% in omzet en – 7,6% in afzet.

Dit zijn natuurlijk ook rode cijfers en als zodanig zetten ze ook aan tot voorzichtigheid, maar ze beantwoorden alvast meer aan de realiteit dan de alarmerende cijfers van GfK.

Daarenboven weten we ook uit het verleden dat bij winterweer de consumenten minder de deur uitgaan. Maw. de koudegolf van de voorbije weken merken we ook in de verkoopcijfers van januari.

De daling manifesteert zich in quasi alle genres, met twee uitschieters: NUR600 (non-fictie professioneel): - 13,8% en NUR200 (kinderboeken): - 8,9%.

Als we naar de marktkanalen gaan kijken, dan merken we eenzelfde daling bij de boekhandels (-5%). De entertainment specialists dalen iets meer (- 6,2%) en de grootwarenhuizen zitten op – 5,7%.

Er zijn dus geen grote verschillen tussen de marktkanalen. Eenzelfde daling manifesteert zich in alle kanalen.

We kunnen ook nog een andere manier van berekenen toepassen, meer bepaald de maand januari laten lopen in 2012 van 2/01/2012 tot 29/01/2012 en in 2011 van 3/01/2011 tot 23/01/2011. Zijnde dus enkel de weken 1 tem 4 in de beide jaren. Dan kom je op een vergelijkbaar resultaat: - 6,6% in omzet en -8,9% in afzet.

Conclusie: januari 2012 was een maand met een behoorlijke daling in de boekenverkoop, maar niet zo catastrofaal als op het eerste gezicht was gebleken.

2012 kondigt zich aan als een moeilijk jaar voor het boekenvak. Sowieso zitten we in 2012 met een moeilijke jaarindeling. In 2011 waren er 53 weken in de period mapping van GfK, terwijl we in 2012 maar 52 weken kennen. Dit betekent dat we sowieso al een daling van 2% kunnen verwachten.