Hoe belangrijk is het agency model?

Het Amerikaanse ministerie van Justitie heeft Apple en de vijf grootste Amerikaanse uitgevers enkele dagen geleden gemeld dat ze met rechtszaken zouden komen. De bedrijven worden ervan verdacht de prijs van e-boeken kunstmatig verhoogd te hebben. Sindsdien  woedt er een heftig debat in de Verenigde Staten over het agency model dat Apple heeft gesloten met de grootste Amerikaanse uitgevers. De zaak draait om het feit dat uitgevers na de intrede van Apple op de boekenmarkt overgeschakeld zijn op een prijsbeleid waarbij de uitgever de prijs vaststelt en de verkopende partij een deel van de verkoopprijs als marge krijgt. Een model dat in Europa al jaar en dag wordt toegepast. Tot dan toe was het in de VS de praktijk dat de verkopende partij de prijs bepaalde. Dit stelde vooral Amazon in staat om de prijzen laag te houden en zo een groot marktaandeel te verkrijgen. De Amerikaanse overheid vermoedt nu dat deze afspraken tot prijsverhogingen gezamenlijk genomen zijn, waardoor mededingingswetten geschonden zouden zijn. Ook in Europa dreigen sommige autoriteiten met een rechtszaak vanwege precies dezelfde praktijken, meldt ereaders.nl.

Ik denk dat in geval men in Europa men een gelijkaardige aanval zou gaan inzetten vanuit de Europese commissie tegen het agency model, men de basis waarop het ruime en rijke uitgavenbeleid in Europa is gebaseerd, compleet op de helling gaat zetten.

Quasi geen enkele Europese e-boekenwinkel zal de concurrentie nog kunnen aangaan met de grote spelers zoals Amazon, Google en Apple, waardoor het culturele landschap compleet gaat verengen. In dat geval zal het Amerikaanse economische model van de boekensector zich ook in Europa gaan uitrollen. Het is bv. zo dat in de VS, dat vele keren groter is en vele keren meer inwoners heeft, er heel wat minder boekhandels zijn dan in Duitsland. Is het dat wat Europa moet nastreven?

In de long run zullen de grote verliezers, zoals ook Mike Shatzkin aanhaalt in zijn artikel, de auteurs zijn. Zij gaan hun inkomsten drastisch zien dalen. Een studie over het inkomen van de auteur in Vlaanderen heeft vorig jaar al aangetoond dat de situatie van de auteurs alles behalve rooskleurig is. 

Deze kwestie raakt ook aan een grote paradox: hoewel de vrije concurrentie een belangrijke drijfveer is van de vooruitgang, lijdt deze concurrentie onherroepelijk tot monopolievorming. En het monopolie is het slechtste wat de consument kan overkomen. Zo ook is het in het e-boeken landschap. Voor de komst van het agency model voor e-boeken beschikte Amazon over een marktaandeel van 90% van deze markt in de VS, omdat ze maar één objectief voor ogen hielden: marktaandeel veroveren om op die manier op de lange termijn een monopoliepositie te kunnen innemen.

Scott Turow, de voorzitter van de Amerikaanse auteursvereniging geeft het zeer goed aan in zijn blog:

Op twee jaar tijd is het marktaandeel van Amazon gedaald naar 60% in de VS. Klanten profiteren van de verrassend innovatieve e-readers en tablets van Barnes & Noble's. Brick-and-mortar boekhandels beginnen te concurreren door middel van hun partnerschap met Google, zodat de trouwe klanten e-boeken kunnen kopen aan de zelfde prijs als bij Amazon. Self-publishing auteurs hebben hier ook van geprofiteerd, omdat Amazon zijn royalty-tarieven meer dan verdubbeld heeft vanuit het concurrentieoogpunt. Het agency model heeft met andere woorden eerder de concurrentie aangewakkerd en het monopolie afgezwakt dan omgekeerd.

En wat met de lezer? De lezer krijgt lagere prijzen. Maar wat hij niet ziet is wat er niet meer zal zijn, wat niet meer gepubliceerd zal worden. Sommige van de betere boeken zullen niet meer geschreven worden. Moeilijk genres als essays, dieper gravende non-fictie, grote biografieën enz… Zullen zij nog verschijnen?

Ik denk dat we op Europees niveau de rijkdom van onze boekencultuur moeten beschermen. En de verdediging van het agency model lijkt me daar een zeer belangrijk onderdeel van te worden.

Voorlopig zijn er nog geen aanwijzingen dat dit door de Europese commissie echt al op de agenda wordt geplaatst, maar waakzaamheid lijkt me geboden.