Wordt 2012 een turbulent boekenjaar?

Het boekenvak in Vlaanderen kan met enige tevredenheid terugblikken op het voorbije jaar 2011. Met een lichte stijging van +/- 0.5% in de boekenverkoop doen we het vrij behoorlijk en heel wat beter dan de ons omringende landen. Maar 2012 kondigt zich aan als een turbulent jaar. De nervositeit in het boekenvak neemt zienderogen toe. Dit is te wijten aan drie belangrijke elementen die dreigen samen te vallen.
1. Nieuwe grote spelers betreden de markt.
Eind 2011 is Bol.com, de grootste Nederlandse internetboekhandel, actief geworden op de Vlaamse markt. Dat heeft er al voor gezorgd dat ook Standaard boekhandel een webshop heeft opgestart. Maar in de loop van 2012 betreedt ook de grootste internationale webwinkel het Nederlandstalige domein. De reputatie van Amazon is gekend: zij proberen met gigantische kortingen een zo groot marktaandeel te verwerven. Marktaandeel opbouwen primeert bij hen op marge. Vermits zij vanuit Luxemburg opereren, zijn zij niet gebonden aan de vaste boekenprijs, waar Bol.com die vanuit Nederland opereert, wel aan gebonden is. Dat dit voor de nodige verschuivingen in de markt zal zorgen is nu al duidelijk. Wie marktaandeel zal verliezen is ook duidelijk: iedereen die nu op de markt zit! De vraag hierbij is: hoeveel omzetverlies kunnen een aantal zelfstandige en kleinere boekhandels nog dragen vooraleer zij kopje onder gaan? Het feit dat CoLibro omwille van interne tegenstellingen wordt ontbonden in zijn huidige vorm, verhoogt natuurlijk niet de slagkracht van de zelfstandige boekhandel in Vlaanderen. Hopelijk vinden zij, wellicht vanuit noodzaak, opnieuw een samenwerkingsverband. Want dat samenwerking de enige mogelijkheid is om te overleven voor een aantal partijen, lijkt me vrij evident.
2. De economische crisis en besparingen zullen in 2012 effectief gevoeld worden.
Door het ontbreken van een federale regering, zijn de Belgen tot nu toe van grote besparingsmaatregelen gespaard gebleven. Maar deze zitten er duidelijk aan te komen vanaf 2012. Er is onzekerheid bij uitgevers en boekverkopers over het effect hiervan op de boekenverkoop. Het is onduidelijk wat het aandeel is van de crisismaatregelen op de dalende boekenverkoop in Nederland. Maar dat er een verband is, lijkt me onmiskenbaar het geval. Iedere uitgever en boekverkoper probeert zich hiertegen te wapenen en probeert alles uit de kast te halen om zijn boeken en zijn winkel naar voren te schuiven. Een logische reactie. Het tegendeel zou pas verbazing wekken.
3. De digitalisering van het boek

Naast de conjunctuur crisis is het ook voor velen nog onduidelijk wat de gevolgen zullen zijn van de groei van het e-boek in Vlaanderen. De meesten gaan er van uit dat dit maar gestaag zal stijgen en maar een matige invloed zal hebben op de markt. Maar zij zouden zich wel eens kunnen vergissen. Internationaal gaat het zeer hard. De ereaderverkoop is in 2011 verdubbeld.

Om dan nog te zwijgen van de groeiende verkoop van tablets. Dat mensen met een ereader en/of een tablet ook meer e-boeken gaan kopen is de logica zelve.

Deze drie elementen zorgen er voor dat de nervositeit in het boekenvak groeit. De onzekerheid over de toekomst speelt een grote rol. De vraag is dan ook of het veld hierdoor niet uit mekaar zal worden gespeeld en dat korte termijn maatregelen zullen gaan primeren op een langere termijn visie. 

Dit merken we reeds naar aanleiding van de perikelen rond de Literaire Lente 2012, waarbij WPG en VBK  zich hebben teruggetrokken uit deze collectieve promotieactie van Boek.be. 

Zullen de uitgevers zwichten voor de vraag van Amazon om grotere kortingen toe te staan, zodat zij boeken met gigantische kortingen op de markt kunnen brengen? Zal er een prijzenoorlog op het internet ontstaan? Zal Bol.com zich vestigen in Vlaanderen of kopen zij een andere internetwinkel op? Zijn uitgevers er zich voldoende van bewust dat het verdwijnen van een groot aantal fysieke verkooppunten drastische gevolgen kan hebben op de totale verkoop van het boek?

Het zijn tal van vragen waarop we vandaag geen antwoord kennen.

Feit is dat het boekenvak in Vlaanderen veel te danken heeft aan een gezamenlijke aanpak waarbij vooral vanuit de keten wordt nagedacht. Recent verscheen volgende stukje in Boekblad, bij de bespreking van het boek De Winst van de Lezer:

"...Vlaanderen [heeft] een voorsprong genomen op Nederland - juist omdat ook Boek.be het boekenvak als één keten ziet. Dat is misschien gedwongen door de omstandigheden, omdat het vak door zijn omvang zich alleen een overkoepelende branchevereniging kan veroorloven (de Vlaamse Auteursvereniging heeft ook onderdak gevonden bij boek.be), maar de de organisatie slaagt er mooi wel in om die omstandigheden tot zijn voordeel aan te wenden."

2012 wordt een boeiend, maar spannend jaar, wellicht vol verrassingen.