Het boekenvak is een fijn vak, maar...

Het boekenvak is een fijn vak. Al meer dan dertig jaar werk ik binnen deze sector in verschillende functies. De laatste jaren bij Boek.be, als hoofd van het Kenniscentrum en sinds anderhalf jaar ook als adjunct-directeur. Wat me de laatste tijd opvalt, is dat sommigen het blijkbaar fijn vinden om zichzelf in de voet te schieten. Men wil zo graag zijn ei kwijt en gooit dan maar wat zaken in de pers, zonder te vergeten dat de lezers en kopers van boeken meelezen en zich afvragen: hebben die niets anders te doen dan ruzie te maken? Zo haalt vandaag Boek.be de voorpagina van de boekenbijlage van De Morgen. Geen mooie literaire parel in de kijker dit keer (op drie pagina's had men zeker 6 boeken kunnen promoten), maar de belangenvereniging van de boekensector zelf. De economische crisis en de groeiende nervositeit die hiermee gepaard gaat, is hier zeker niet vreemd aan.

"Boek.be doet niets voor de boekhandelaar", fulmineert een gewaardeerde winkelier. "De strijd om de vaste boekenprijs hebben ze jaren geleden verloren." De persoon in kwestie is blijkbaar vergeten dat dit punt in het Vlaamse regeerakkoord is opgenomen. Ook de journalist in kwestie is hiervan blijkbaar niet op de hoogte. Nog nooit stonden we zo dicht bij een gereglementeerde boekenprijs. Nog nooit stond dit punt in een regeerakkoord. Nog nooit heeft een minister gevraagd aan Boek.be en het BoekenOverleg om een door de sector gedragen voorstel over te maken. Dat hier verschillende en ja soms tegenstelde belangen spelen, is onmiskenbaar een feit. De beslissingen laten nemen door een aantal sleutelspelers zou tot een snellere besluitvorming kunnen leiden. Maar ik denk niet dat dit door de meerderheid van de leden op prijs zou gesteld worden. Zorgvuldige consultatie en overleg is dus het lot van elke ledenvereniging en belangenvereniging. Ja, dat overleg kan efficiënter, de structuren eenvoudiger. Maar daar wordt aan gewerkt, zoals ook directeur André Vandorpe aangeeft in het artikel.

"Het gevecht over de bibliotheekkortingen heeft Boek.be zelfs nooit gevoerd," vervolgt onze boekhandelaar in kwestie. Ook op dit punt is de boekhandelaar duidelijk slecht geïnformeerd. Al jaar en dag is dit een belangrijk strijdpunt van Boek.be. De overheid ondersteunt jaar na jaar de bibliotheeksector in Vlaanderen massaal met publieke middelen. Niemand ontkent het nut daarvan. Maar dat de lokale overheden deze overheidsmiddelen misbruiken om de boekhandels mee te trekken in steeds grotere kortingslagen is onbegrijpelijk. Dat daarbij de lokale boekhandel vaak gedwongen wordt om kortingen te geven tussen de 25 en 30%, heeft zware gevolgen op de leefbaarheid van de lokale boekhandel. Boek.be en VVB hebben dit al jarenlang op de politieke agenda geplaatst. De vorige minister van Cultuur, Joke Schauvlieghe, had hier wel oren naar, maar durfde niet in te gaan tegen de sterke bibliotheeklobby en de lokale overheden die de bibliotheken besturen. Ze heeft dan maar een studie besteld om één en ander te onderzoeken. De studie is zoals verwacht in de schuif beland. Boek.be en VVB hebben geprobeerd om via overleg met VVSG, de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten, om een gezamenlijke nota op te stellen om bij openbare aanbestedingen niet alleen de kortingen te laten spelen, maar ook kwalitatieve criteria mee in rekening te brengen. Tot vandaag zijn we daar nog niet in geslaagd. Maar belangrijk om hierbij te noteren is dat Boek.be dit punt nu naar voren heeft geschoven in het voorstel van gereglementeerde boekenprijs. Daarin staat uitdrukkelijk vermeld dat de kortingen voor bibliotheken maximaal 15% zouden mogen bedragen. Want hoe men het ook draait of keert, het probleem kan alleen maar opgelost worden met een wettelijke regeling. In de huidige constellatie, met de financiële problemen van de gemeenten voor ogen, wordt het zeer lastig om lokale schepenen te overtuigen om niet voor een maximale korting te gaan.

Naast deze belangrijke punten is het niet onbelangrijk om te wijzen op een aantal andere initiatieven die Boek.be en VVB hebben genomen de laatste maanden.

Met de campagne "boekhandel in actie" worden meer dan 20 onafhankelijke boekhandelaren begeleid om hun cijfers en boekhouding grondig te analyseren en te vergelijken met andere boekhandels. Op basis van dit onderzoek krijgt de boekhandel een beter inzicht in zijn winkelactiviteit en kan men gemakkelijker maatregelen nemen om de rentabiliteit van de boekhandel bij te sturen.

Recent heeft Boek.be ook een investeringsplatform opgericht waar boekhandels en uitgevers een beroep kunnen doen wanneer men investeringen plant. Het platform gaat de leden die dat wensen begeleiden doorheen hun investeringsdossier, kan advies geven rond mogelijke subsidies of vormen van financiering en dergelijke. Hiervoor werken we samen met Agentschap Ondernemen, Cultuurinvest en Fintro.

Waarom haalt dit alles vandaag de pers? Wat bezielt De Morgen met dit artikel? Waarom willen de zogenaamde informanten anoniem blijven? 

Op dit ogenblik is Boek.be de belangrijke spreekbuis richting Vlaamse overheid om de drie punten die in het regeerakkoord zijn opgenomen, gestalte te geven: de gereglementeerde boekenprijs, de steun aan de onafhankelijke boekhandel en een ruime promotiecampagne voor het lezen en kopen van boeken. Als men denkt het boekenvak een dienst te bewijzen met het onderuit halen van het imago van Boek.be, dan slaat men de bal compleet mis. Ik denk dat elke boekenliefhebber er meer baat bij heeft om met z’n allen de schouders te zetten onder de realisatie van deze voor de boekensector zeer belangrijke punten. Dat vandaag in Vlaanderen de boekenverkoop terug een lichte heropleving kent, in tegenstelling tot Nederland, heeft zeker te maken met de inspanningen die vandaag gebeuren door het geheel van de sector, zowel uitgevers, boekhandels als Boek.be om het boek te presenteren als de aangenaamste en belangrijkste drager van cultuur en informatie. Het is te gemakkelijk op om basis van één stem en zogezegde anonieme insiders het boekenvak in diskrediet te brengen.  

Boekhandels in Londen: inspirerende voorbeelden?

Op maandag 29 september vertrokken een dertigtal boekhandelaren op dagtrip naar Londen voor een inspiratiebezoek aan een aantal interessante boekhandels. Het initiatief kwam van het Vlaams Fonds voor de Letteren, ism. CJSM en Boek.be. We bezochten drie boekhandels: Daunt bookshop, de nieuwe Foyles en de London Review Bookshop. Drie totaal verschillende boekhandels met elk andere punten van inspiratie.

Daunt Bookshop 

Deze winkel is gevestigd in een prachtig pand in een mooie buurt in Londen. Wat heel bijzonder is aan deze winkel, is het feit dat hun boeken quasi allemaal geklasseerd staan op land. Fictie, non-fictie, reisgidsen, kookboeken, … ze staan allemaal door mekaar volgens het land waarover het gaat. Op die manier ontdekt men soms pareltjes die men door de klassieke indeling volgens genre anders over het hoofd zou zien. Een nieuwe vorm om mensen boeken te laten ontdekken. Maar men gaat hier niet fanatiek mee om. Ze hebben gemerkt dat de klanten daardoor soms in de war geraken en hebben uiteindelijk ook beslist om een afdeling fictie, non-fictie en kookboeken te maken, voor de klanten die daar specifieke interesse in hebben.

Ook de manier van inkopen is bijzonder. De zaakvoerder beslist wat wordt aangekocht, maar van elk boek koopt hij maar één exemplaar aan. Het is pas als het boek in de winkel is aangekomen dat het team bekijkt wat ze met het boek gaan doen en of er extra aandacht aan wordt geschonken. Vermits boeken binnen de 24 uur kunnen geleverd worden (via Gardner’s) is bijbestellen heel eenvoudig. Men kiest er voor om een zo breed mogelijk aanbod te hebben met maximaal één of twee exemplaren die snel worden aangevuld.

Opvallend is ook de zeer horizontale structuur van het personeel. Iedereen doet alles in de winkel. Er zijn geen mensen die specifiek de aankoop doen of specifiek de boeken uitpakken, in de rekken zetten of administratieve taken opnemen. Iedereen doet alles en moet alles kunnen. We zagen dan ook de zaakvoerder met een stapel boeken uit de kelder komen om die zelf in de rekken te plaatsen. De boekverkopers worden ook beter betaald dan gemiddeld, omdat men heel veel belang hecht aan de kwaliteit en het engagement van de verkopers. Bij aanwerving kijkt men niet of iemand ervaring heeft in de sector, liefst niet zelfs. Vooral algemene kennis is van belang.

De boekhandel zet ook sterk in op het organiseren van activiteiten. Quasi elke dag is er een boekpresentatie in de boekhandel, meestal van 19 tot 20 uur, in samenwerking met een uitgeverij. De boekhandel zit meestal vol. Mensen betalen entreegeld, maar krijgen daarbij wel een drankje en een hapje aangeboden. De boekhandel werkt ook samen met restaurants uit de buurt, zodat de aanwezigen een voucher krijgen aangeboden om na de activiteit ergens te gaan eten.

Op dit ogenblik hebben ze nog een webshop, maar ze plannen om deze af te bouwen. Men wil meer inzetten op de selectie en de inhoudelijke bijdragen van klanten. Opvallend is ook het abonnementsaanbod. Mensen kunnen een abonnement nemen om per maand voor een bepaald bedrag aan boeken toegestuurd te krijgen. Drie mensen van de boekhandel werken hier specifiek op en stellen een boekenpakket samen volledig op maat van iedere klant. Geen eenheidsworst, maar maatwerk. Men is daarbij zeer soepel op retours van boeken die toch niet in de smaak zouden vallen. Vaak wordt zo’n abonnement cadeau gedaan maar verlengt de ontvanger van het abonnement later het abonnement omdat men het zelf leuk vindt. De boekhandelaar als gidsfunctie, daar hecht men zeer veel belang aan.

Boeken waar zeer veel vraag naar is, maar die niet meer verkrijgbaar zijn, worden soms door de uitgeverij van de boekhandel opnieuw uitgegeven. Op die manier krijgt de winkel een uitzonderlijk en uniek aanbod van boeken die nergens anders verkrijgbaar zijn. Het is een usp waar zeer veel belang aan wordt gehecht. Deze boeken belanden dan ook op de tafels waardoor ze extra in de kijker worden geplaatst.

Foyles

Een boekhandel van een totaal andere orde is de vernieuwde Foyles. Op enkele huizen van hun oude pand hebben ze een oude school verbouwd tot een gigantische boekhandel: 6 verdiepingen hoog, met in het midden een open ruimte. Een gigantische, indrukwekkende boekhandel zoals er maar weinig bestaan in de wereld. Hoewel zo’n boekhandel enkel in een wereldstad mogelijk is, Londen heeft 15 miljoen inwoners, kunnen we er toch interessante zaken uit opsteken. De manager die de verbouwing heeft geleid, licht ons één en ander toe. Bij de gesprekken over het concept van de winkel, zijn ze vooral gaan kijken naar andere retailers en niet naar boekhandels. Dat is zijn belangrijkste advies: boekhandelaren moeten in de eerste plaats retailers zijn en bekijken wat men kan leren van andere retailers. Zo hebben ze heel veel belang gehecht aan de verlichting. De wanden zijn wit, de rekken idem. Heel veel open ruimtes met allerlei spots die de boeken in de picture zetten. “Zet een spot op een boek en hij verkoopt”, zegt hij bij wijze van boutade.  Het is duidelijk dat ze zeer goed gekeken hebben hoe Apple zijn Applestores heeft uitgebouwd. Bovenaan de boekhandel is een mooie trendy koffieshop gevestigd. De hoogste verdieping is volledig gereserveerd voor een event-zaal. Daar zet men ook heel sterk op in: ontmoetingen met auteurs, discussies over boeken. Dat is iets wat Amazon niet kan en waarmee men mensen naar de boekhandel trekt.

LondonReview Bookshop

Deze boekhandel is gevestigd in de wijk Bloomsbury. Een mooie boekhandel propvol boeken. Ook hier kiest men voor een zeer breed assortiment van eentjes, met weinig hoge stapels. De boekhandel vormt eigenlijk een drieluik: het tijdschrift London Review of Books, de boekhandel en de cake shop. De boekhandel is niet echt winstgevend. De winst wordt gemaakt door het tijdschrift en door de vele activiteiten die men organiseert.

Het tijdschrift heeft een zeer groot bereik, zelfs wereldwijd, met een hoog aantal abonnees en is internationaal gerenommeerd voor zijn boekrecensies. De redactie werkt onafhankelijk van de winkel en vice versa.

De boekhandel is sterk gespecialiseerd. Zo heeft men een poëzieafdeling van om en bij de drie meter. Poëzieliefhebbers uit heel Londen komen naar deze boekhandel op zoek naar hun favoriete gedichten. De boekhandel zet ook zwaar in op het organiseren van activiteiten. Opvallend ook hier is dat deelnemers bereid zijn om hiervoor te betalen. Zo kwamen niet minder dan 200 mensen naar een lezing van de Noorse schrijver Karl Ove Knausgård en hadden ze hier 15 pond voor over. Dankzij een uitgebreid adressenbestand (meer dan 70.000 e-mails) en een zeer goed crm-systeem kunnen gerichte mailings uitgestuurd worden voor deze activiteiten die vaak snel volgeboekt zijn.

Ze verhuren ook de winkel voor activiteiten van uitgevers of andere organisaties. Daar wordt behoorlijk veel gebruik van gemaakt omdat het kader zeer uitzonderlijk is.

Naast de boekhandel is ook een trendy cake shop gevestigd. De manager is de excentrieke Terry Glover die uitzonderlijk lekkere dingen bakt en die ook zeer goed weet te presenteren. Deze cake shop is niet direct een cash cow, maar het is een instrument om mensen naar de boekhandel te lokken en om de deelnemers aan de activiteiten lekker te verwennen. Ook hier sluiten de activiteiten vaak aan bij de werkuren: van 18u30 tot 20 uur.

Conclusie

Uiteraard  kan niet elk concept zomaar worden overgenomen. Maar als er één les kan getrokken worden uit dit bezoek aan zo uiteenlopende boekhandels is dat een boekhandel een eigen “smoel” moet nastreven. Men moet zijn eigen weg zoeken, liefst in samenwerking met zijn klanten om zaken aan te bieden die een andere boekhandel niet heeft. Het heeft ook geen zin om te proberen de grote ketens en webshops in het klein proberen na te bootsen. Inzetten op een eigen aanbod, een specifieke service, klantenbinding op vele mogelijke manieren, alternatieve inkomstenbronnen, ontmoetingen met auteurs e.d….. Het zijn allemaal domeinen waar mogelijkheden liggen voor onafhankelijke boekhandels om een eigen positie te verwerven in het moeilijke boekenlandschap.

Wat kunnen auteurs verwachten van Amazon?

In zijn column in De Morgen (14/08/2014) pleit de Britse econoom John Kay ervoor dat de auteurs best de kant kiezen van Amazon, dus tegen de uitgevers, omdat deze laatsten meer van geld zouden houden dan van boeken. Kay heeft gelijk dat de macht van de auteurs groeit, maar of Amazon de witte ridder is waaraan de auteurs zich moeten vasthaken is zeer de vraag.

De digitalisering heeft een grote impact op de boekensector. Maar er zijn meer elementen die de boekensector door mekaar schudden. De online verkoop neemt steeds grotere proporties aan, waardoor de lokale boekhandel zijn plaats in de winkelstraat moet herdenken en de uitgevers hun marketing helemaal moeten omgooien. Wereldspelers zoals Apple, Google, Kobo en Amazon komen op de markt en nemen het overgrote deel van de e-boekenverkoop voor hun rekening. Binnen dit kader zoeken grote en minder grote uitgevers en boekhandels hun nieuwe positie. Dat de uitgevers meer van geld zouden houden dan van boeken, zoals Kay beweert, wordt door de cijfers fors tegengesproken. Heel wat uitgevers hebben de voorbije jaren verliezen moeten incasseren, een deel van hun activiteiten moeten stopzetten of mensen moeten ontslaan. Grote distributiehuizen (bv. Libridis) of winkelketens (Selexyz, Polare, ECI,…) hebben hun deuren moeten sluiten. Het grote geld gaat vandaag echt niet om binnen de Nederlandstalige boekensector.

De Angelsaksische markt waar Kay naar verwijst, is heel verschillend van de boekensector bij ons. Oplages en omzetten zijn vele malen groter. Terwijl in de Angelsaksische wereld zich een grote concentratiebeweging afspeelde de voorbije jaren, ken je bij ons een omgekeerde beweging. Zo zijn recent vier befaamde uitgeverijen uit de WPG-groep verzelfstandigd.

De vraag moet gesteld worden of de Vlaamse auteur er vandaag veel voordeel bij heeft om in deze onzekere tijden partij te kiezen voor een wereldspeler als Amazon. Als er één partij is die meer van geld houdt dan van boeken, dan is het Amazon. Amazon is een beursgenoteerd bedrijf dat vooral zijn marktaandeel wil vergroten en andere spelers uit de markt wil spelen om daarna te kunnen cashen. Dat ze hierbij niet gehinderd worden door ethische normen is al meermaals gebleken. De werkomstandigheden in de magazijnen van Amazon zijn door de Duitse televisie al vaak aan de kaak gesteld en hebben herhaaldelijk tot werkonderbrekingen geleid. Het ontwijken van faire belastingen heeft in de UK voor grote debatten gezorgd. Duurzame e-commerce is duidelijk niet de topprioriteit van Amazon. Dat auteurs hun toekomst in de handen zouden moeten leggen van zo’n wereldspeler lijkt me niet verstandig.

Zijn de uitgevers slecht voorbereid op de digitale revolutie? Zoals in elk vakgebied heb je een grote diversiteit. Heel wat uitgevers zoeken actief hun weg in het digitaal uitgeven. De educatieve uitgevers zijn op dat vlak zeker en vast voorlopers. Binnen het project Uitgeverij van de Toekomst zijn vandaag 26 Vlaamse uitgevers actief om alle mogelijkheden van digitaal uitgeven te onderzoeken en nieuwe modellen uit te werken. WPG en Ballon Media hebben samen een platform opgezet om de digitale strip verder vorm te geven. Uiteraard zijn er ook uitgevers die deze beker aan zich laten voorbij gaan en hopen dat de digitale revolutie zal overwaaien. Als Kay de hele boekensector als behoudsgezind bestempelt gaat hij zeer kort door de bocht.

Een andere misvatting van Kay is dat de auteur eigenlijk geen uitgever meer nodig heeft om de weg naar het publiek te vinden. Om een goed boek te maken is er heel wat nodig: een goede redacteur, een goede vormgever, efficiënte marketing en promotie enz… Of dit nu gebeurt door een uitgeverij of door een agent, of door wie ook, hier ligt de meerwaarde voor een auteur. Uitgevers die veel aandacht besteden aan het begeleiden en ondersteunen van hun auteurs zijn vaak ook de meest succesvolle uitgevers. Men mag niet vergeten dat boeken uitgeven een vak apart is waar ervaring en knowhow een belangrijke rol spelen. Er wordt vaak verwezen naar één of andere auteur die via selfpublishing is doorgebroken. En zo zijn er wel een aantal te vinden. Maar massa’s boeken die uitgegeven zijn in eigen beheer verdwijnen in de anonimiteit van het internet of moeten het stellen met een oplage van enkele honderden exemplaren.  

Kay heeft het wel bij het rechte eind als hij stelt dat de gewijzigde situatie binnen de boekensector voor één zaak zal zorgen: de positie van de auteur zal aan belang toenemen. Maar Kay is niet de enige die dit beseft. Steeds meer uitgevers zijn zich bewust van deze situatie en zetten steeds meer in om hun auteurs op allerlei domeinen te ondersteunen. Dat de belangen van auteurs en uitgevers niet altijd gelijk lopen is een feit. Maar samenwerking lijkt me in deze moeilijke tijden voor beide partijen de beste weg. Want er zijn nog andere katten te geselen. Denken we maar aan de dalende boekenverkoop in quasi alle Europese landen. Een oorlogje zoals nu wordt gevoerd door Amazon tegen Hachette in de VS kan de Vlaamse boekensector missen als kiespijn.

PS. Uitgerekend vandaag publiceren een honderdtal Duitse auteurs een open brief tegen Amazon:

http://www.handelsblatt.com/unternehmen/handel-dienstleister/deutsche-autoren-rebellieren-aufstand-gegen-das-amazon-diktat/10325942.html

---

Het einde van een concentratiebeweging in het boekenvak?

Vandaag maken WPG en Paulien Loerts (Singel Uitgeverij) bekend dat vier befaamde uitgeverijen uit de WPG-groep worden verzelfstandigd. Het betreft uitgeverijen Querido, de Arbeiderspers, Nijg & Van Ditman en Athenaeum - Polak & van Gennep. Niet de minste uitgeverijen als je het literaire veld in de Lage Landen bekijkt. De boekenverkoop in Nederland kent al een aantal jaren een stevige dalende tendens. In het eerste kwartaal van 2014 zet deze tendens zich nog versterkt door. Met een daling van - 10,2% in omzet en een daling van - 11,4% in afzet, betekent dit een stevige knauw in de verkoop. Met de problemen van de Polare-winkels en ECI er bovenop (en ook ten dele als oorzaak) betekent dit dat heel wat Nederlandse uitgevers in zwaar weer belanden. Maar wat merken we? Het zijn in de eerste plaats de grote concerns die de grootste klappen moeten incasseren. Door de concentratiebeweging van de voorbije jaren is de overhead bij deze uitgevers vrij groot geworden. Een sanering dringt zich op, maar dit is niet op één, twee, drie geregeld. Kleinere zelfstandige uitgevers kunnen sneller inspelen op de veranderende omstandigheden en kunnen sneller bijsturen. Het is dan ook niet onbegrijpelijk dat WPG kiest voor de verkoop van een aantal uitgeverijen. Op die manier kunnen ze sneller uit de rode cijfers geraken en opnieuw een leefbare uitgeverij gaan uitbouwen. Boekenvakkers en boekenliefhebbers vragen zich uiteraard af of dit de kwaliteit van het uitgavebeleid ten goede kan komen. Ik denk het wel, zeker op iets langere termijn. Het boekenvak bevindt zich nl. op het snijvlak van cultuur en economie. Passie is een cruciaal begrip. In grote uitgeefgroepen is het soms moeilijker om die passie ten volle te kunnen uitwerken, hoewel er uitzonderingen zijn die de regel bevestigen.
Zal deze beweging van verzelfstandiging zich doorzetten de komende maanden en jaren? Dat is moeilijk te zeggen. In de Angelsaksische boekenwereld merken we dat de concentratie zich daar wel verder doorzet (zie o.a. J.B. Thompson in The Merchants of Culture). De toenemende digitalisering vraagt natuurlijk wel de nodige middelen en het nodige volume. Feit is dat we op dit ogenblik de boekensector in volle beweging is. Als iedereen zijn focus blijft behouden op de kwaliteit en op de wensen van de lezer, dan geraken we wellicht door de storm.

Wordt de gereglementeerde boekenprijs een feit?

Een gereglementeerde boekenprijs. Het is een onderwerp dat al decennialang de gemoederen beroert in de Vlaamse boekensector. Blijkbaar zijn we er nu dichterbij dan ooit. Toch als we de politici mogen geloven die op 21 maart in debat gingen op de Staat van het Boek in het Vlaamse parlement. Zie het artikel in De Standaard hierover. N-VA, CD&V, Groen en SPa pleiten allemaal voor een gereglementeerde boekenprijs. Enkel Open VLD bij monde van Jean-Jacques De Gucht is tegen. "Je kan van een liberaal toch niet verwachten dat hij hier voor is," antwoordde hij. Moderator Joris Vergeyle wees hem er op dat de Franse gastspreker Nicolas Georges net vertelde dat in Frankrijk alle partijen van uiterst links tot uiterst rechts unaniem voor zijn. Dus ook de Franse liberalen. De Gucht antwoordde met een cynische grap: 'Liberalen zijn erg sterk in het onderling verschillen van mening'.

Volgens Paul Delva (CD&V) en Marius Meremans (N-VA) kan het zelfs snel gaan en is dit een belangrijke maatregel om de verschraling van het boekenaanbod tegen te gaan. Yamila Idrissi (SPa) en Bart Caron (Groen) legden vooral de klemtoon op het belang hiervan voor de boekhandel.

Eerder die namiddag had Nicolas Georges, Directeur van het Franse Ministerie van Cultuur, afdeling DGMIC, een uitvoerige uiteenzetting gegeven over de diverse redenen waarom men in Frankrijk deze maatregel al sinds 1981 verdedigt. Hij argumenteerde erg sterk dat deze maatregel niet in strijd is met de vrije markt en de vrije concurrentie. Met de vaste prijs wordt het prijsbeleid bij de uitgevers gelegd en niet bij de retail. De uitgevers bepalen de prijs en niet de grote discounters à la Carrefour of Makro. Ze gaan de onderlinge concurrentie aan op het vlak van kwaliteit en assortiment. Dit geldt ook voor de boekhandels. Maar deze maatregel lost niet alle problemen op. Georges wijst er op dat de laatste jaren met de druk op de consumentenbesteding, de prijs van de boeken veel minder stijgt dan de inflatie. Uit schrik voor een dalende verkoop houden de uitgevers de prijzen van boeken zo laag mogelijk. Maar de kosten van de boekhandels (huur, energie, personeel...) volgen wel de index. Hierdoor daalt de marge van de boekhandel. De gemiddelde nettomarge van de Franse boekhandel is gedaald naar 0,5%, wat erg laag is. Volgens Georges zijn het niet in de eerste plaats de onafhankelijke boekhandels die hiermee in problemen komen, maar vooral de ketens. Virgin is gesloten en de groep chaPitre met 75 winkels is failliet gegaan. Met allerlei steunmaatregelen is men er in geslaagd om de helft van deze winkels op zelfstandige basis te laten herstarten. Er is dus een veelheid van maatregelen nodig om de positie van de boekhandel te versterken.

De kans is reëel dat de volgende Vlaamse regering een gereglementeerde boekenprijs gaat inschrijven in zijn regeringsprogramma. Deze maatregel heeft het voordeel dat hij geen budgettaire gevolgen heeft. Toch niet op het Vlaamse niveau. De budgettaire gevolgen situeren zich wel op lokaal niveau, bij de (hoofdzakelijk gemeentelijke) bibliotheken. Daar zullen de buitensporige kortingen die vandaag worden afgedwongen, niet langer mogelijk zijn. Gelukkig voor de boekhandel. Op basis van een gedegen cijferonderzoek presenteerde Carlo Van Baelen op De Staat van het Boek de kerncijfers van de Vlaamse boekhandel. Met een brutomarge van 31,5% is het gekkenwerk om kortingen te voorzien van 25 à 30% voor bibliotheken. De boekhandel werkt in dat geval met verlies. Dit alles zorgt er voor dat de nettomarge van de Vlaamse boekhandel vandaag slechts 1,5% bedraagt, amper voldoende om te overleven. Hopelijk groeit ook bij de lokale politiek het besef dat een boekhandel in de winkelstraat een belangrijke culturele functie heeft. 

Kortom, een gereglementeerde boekenprijs zou de Vlaamse boekhandel iets meer ademruimte geven, als deze ook inhoudt dat structurele aankopen van bibliotheken en scholen aan een maximale korting worden gekoppeld, zodat de nettomarge naar een normaal niveau kan groeien. Benieuwd of de beloftes van 21 maart op de Staat van het Boek de komende regeringsvorming zullen overleven.

Bijna dubbel zoveel boekhandels in Nederland als in Vlaanderen (per inwoner)

Regelmatig krijg ik de vraag: kan je het aantal boekhandels in Vlaanderen eens vergelijken met de situatie in Nederland? Met de Boekenweek in het vooruitzicht, waarbij Vlaanderen en Nederland samenwerken ter promotie van het boek, leek het mij opportuun om dit te onderzoeken. 

Nederland

Volgens de meest recente cijfers uit het Rapport Tweede evaluatie van de Wet op de vaste boekenprijs  waren er in 2012 1.502 verkooppunt in Nederland (bron KBb). Volgens Wikipedia is Nederland het land met de hoogste boekhandeldichtheid. Zij geven echter geen cijfers. Het aantal inwoners in Nederland bedraagt 16,8 miljoen. De rekening is snel gemaakt. We komen uit op 1 boekhandel per 11.185 inwoners in Nederland.

Vlaanderen

Voor de cijfers van Vlaanderen baseer ik me op de gegevens van Meta4Books (Boekenbank) op 01/01/2014. Deze zijn de meest betrouwbare.Wat beschouw je als boekhandel? Om de vergelijking te kunnen maken met Nederland waar we het aantal verkooppunten van de KBb-leden nemen, neem ik voor Vlaanderen het aantal verkooppunten van de leden van de VVB. Niet het aantal leden, maar wel het aantal verkooppunten, want bv. Standaard boekhandel heeft niet minder dan 145 verkooppunten (winkels).

De VVB heeft (volgens M4B) 82 leden (verschillende juridische entiteiten) met 295 verkooppunten.

Volgens het Staatsblad telde Vlaanderen op 01/01/2012  6.345.387 inwoners. 

Op deze manier komen we tot 1 boekhandel per 21.509 inwoners in Vlaanderen.

Andere Europese landen

Als we met Nederland vergelijken, dan moeten we wel weten dat Nederland een zeer hoge boekhandeldichtheid heeft. Volgens Wikipedia zelfs de hoogste ter wereld. We hebben ook de dichtheid in de UK berekend. Op 63,2 miljoen inwoners zijn er daar nog 1.878 boekhandels, of 1 per 33.652 inwoners.

De dichtheid in Duitsland daarentegen ligt hoger. Op 80,5 miljoen inwoners zijn er 6.693 boekhandels, of 1 per 12.027 inwoners. Dit zijn gegevens die beschikbaar zijn op het internet. Er kan mogelijks een vertekening zijn (wat beschouwt men als boekhandel?), maar ze geven wel een indicatie.

Kunnen we daaruit concluderen dat de landen met een gereglementeerde boekenprijs (Duitsland, Nederland) beter scoren dan waar die niet bestaat (België, UK)? Mogelijks wel. Maar dit zou ook moeten vergeleken worden met de bevolkingsdichtheid, verstedelijking en graad van opleiding.

Verstedelijking en graad van opleiding zijn moeilijker te vergelijken. Maar de bevolkingsdichtheid is bekend. Nederland heeft een bevolkingsdichtheid van 490 inwoners per km², waardoor het na Malta het dichtstbevolkte land is van de EU. Vlaanderen heeft een bevolkingsdichtheid van 470 inwoners per km², wat +/- 4% lager is dan Nederland. (bron Eurostat 2012). Het verschil is dus niet zo erg groot.  

Eén conclusie kunnen we dus met zekerheid trekken : er is een merkelijk verschil tussen Vlaanderen en Nederland op het vlak van de dekkingsgraad van boekhandels per inwoner. In Nederland zijn bijna dubbel zoveel boekhandels beschikbaar per inwoner als in Vlaanderen. Er is dus nog werk aan de winkel ter ondersteuning van de Vlaamse boekhandel. 

Metadata om meer boeken te verkopen

Metadata worden steeds belangrijker. Vroeger stuurden uitgevers vertegenwoordigers de baan op om hun boeken te slijten bij de boekhandel waar de lezer dan zijn keuze maakte. Vandaag merken we dat steeds meer mensen hun keuze uit het brede boekenaanbod voorbereiden of zelfs bepalen door boeken te zoeken op internet. Het komt er dus zowel voor een uitgever als voor een boekhandel op aan om er voor te zorgen dat de lezer een zo aantrekkelijk mogelijk beeld krijgt van de boeken die je wilt promoten.
Meta4books, de metadata-afdeling van Boek.be, werkte in 2013 samen met CB aan een database waarin steeds meer informatie over boeken wordt samengebracht. Deze database heeft nu een naam: DANTE. Dit acroniem staat voor "Database voor Nederlandstalige Titel Exploitatie". Wat vind je daar nu meer in terug dan op de websites van de boekhandels? Om dat correct te kunnen beoordelen hebben we een benchmark uitgevoerd. We hebben vijf titels genomen uit de top 10 in Vlaanderen en drie titels uit de Top 60 van CPNB . Voor deze acht titels hebben we gekeken welke informatie terug te vinden is binnen DANTE en welke op een aantal belangrijke webshops, zijnde Bol.com, ECI, Bruno, Polare, Athenaeum boekhandel en Libris.

Wat stellen we vast? 

Laten we beginnen met de vijf Vlaamse toppers.
Bij bijna alle titels is cover en flaptekst beschikbaar. Enkel Jommeke en SOS Piet zijn blijkbaar zo Vlaams dat deze titels niet terug te vinden zijn op Polare, AB en Libris. Op een website behoort een cover en een beschrijving van het boek echt wel tot de basisinformatie. Hoe kan je anders een keuze maken? Van alle titels die de voorbije drie jaar zijn verschenen, dus het overgrote deel van de leverbare titels, beschikt DANTE vandaag bij 98,2% van deze titels over de cover. Bij de flapteksten ligt dat op 80%. Hier is nog werk aan de winkel langs de kant van de uitgevers.
DANTE beschikt ook bij heel wat van de onderzochte titels over een leesfragment, en informatie over de auteur. Enkel Bol.com beschikt ook over behoorlijk wat informatie over deze titels. Wellicht ook omdat Bol.com zich ook steeds meer op de Vlaamse lezer richt, terwijl de Nederlandse boekhandels de Vlaamse markt niet zo zeer bestrijken.

Als we de Nederlandse toppers bekijken, dan ziet het plaatje er lichtjes anders uit. Hier merken we dat Bol.com de marktleider is op het vlak van titelinformatie. Maar ze worden wel dicht op de hielen gezeten door DANTE die ook behoorlijk wat informatie kan aanbieden. Ook ECI scoort niet slecht, maar de andere webwinkels beperken zich quasi altijd tot de basisinformatie van het boek.

Het is duidelijk dat DANTE over belangrijke troeven beschikt om de boekhandel te voorzien van de nodige inhoudelijke metadata om zijn website aantrekkelijker te maken en dus meer boeken vindbaar en verkoopbaar te maken. Binnenkort zullen de boekhandels zowel in Nederland als in Vlaanderen de gelegenheid hebben om metadata af te nemen van DANTE om hun website op te smukken.

DANTE heeft nog een weg af te leggen op het vlak van Nederlandse metacontent. Maar hoe meer boekhandels de weg naar DANTE vinden, hoe meer uitgevers hun gegevens ter beschikking zullen stellen. Hopelijk kan Meta4books in 2014 voor een doorbraak zorgen op dit vlak.